İxracda gömrük amili

Bu bölmədə malların ixracına qərar verilməsindən onların Azərbaycanın gömrük məntəqələrindən keçirilməsinə qədər olan mərhələlər və onlara aid məsələlər haqqında danışılır. İxracdakı payına görə burada yalnız normal ixrac rejimi altında avtomobil nəqliyyatı vasitəsilə ixracı nəzərdə tutulan məhsulların Azərbaycandan ixracı proseduraları haqqında şərh verilir.

Gömrük və gömrük rejimləri

Məlum olduğu kimi gömrük işinin əsas məqsədi malların və nəqliyyat vasitələrinin digər ölkələrə aparılması və gətirilməsinin hüquqi, iqtisadi və təşkilati əsaslarının müəyyənləşdirilib icra edilməsi, eləcədə ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin, suverenliyinin və maraqlarının müdafiəsidir. Malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük məntəqələrindən keçirilməsinin şərtləri və proseduraları seçilən gömrük rejimindən asılıdır. Odur ki, gömrük rejimi malların idxal-ixrac şərtləri və proseduralarında, eləcədə gömrük orqanlarının fəaliyyətində həlledici rola malikdir.

Qanunvericiliyə əsasən gömrük rejimi gömrük məqsədləri üçün Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən malların və nəqliyyat vasitələrinin statusunu müəyyən edən müddəaların məcmusudur. Daha sadə dildə desək, gömrük rejimi sərhəddən malların keçirilməsinin şərtlərini müəyyənləşdirən bir mexanizmdir. Yəni, idxal-ixrac edilən mallara dair gömrük ödənişləri, gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti şərtləri həmin malların hansı rejim (prosedur) altında gətirilməsindən və aparılmasında asılıdır. Mövcud Gömrük Məcəlləsinə əsasən aşağıdakı gömrük rejimləri müəyyənləşdirilib:

İxrac əməliyyatları

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Xarici ticarətin daha da liberallaşdırılması haqqında” Fərmanına əsasən malların əlavə olaraq aşağıdakı ixrac əməliyyatları müəyyənləşdirilir:

Gömrük ödənişləri

Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə əsasən idxal-ixracla bağlı aşağıdakı növ gömrük ödənişləri müəyyənləşdirilib.

1. Gömrük rüsumları. Azərbaycan Respublikasında gömrük rüsumları əsasən idxal olunan, eləcədə bəzi ixrac olunan məhsullar üçün müəyyənləşdirilib. Gömrük rüsumlarının 3 növü mövcuddur: advalor, spesifik və kombinə edilmiş.
2. Advalor rüsum malların gömrük dəyərinə görə faizlə hesablanan (məs. gömrük dəyəri 1000 manat olan maldan 10 % rüsum tutulduqda, gömrük rüsumu 100 manat olur) rüsum növüdür. Hazırda malların advalor rüsumları 7 dərəcədə müəyyənləşdirilib: 0, 0.5, 1, 3, 5, 10, 15. Ancaq hazırda gömrük rüsum dərəcələrinin 7-dən 3-ə (0, 10, 15) endirilməsi isrtiqamətində iş aparılır. Hazırda malların əksəriyyətinin idxal rüsumları advalor əsasda müəyyənləşdirilib.
3. Spesifik rüsumlar isə malın gömrük dəyərinə görə deyil, malın çəkisinə görə rəqəmlə müəyyənləşdirilir (məs. 1000 kq – 7$).
4. Kompinə edilmiş rüsumlar isə həm advalor, həm də spesifik rüsumların müəyyənləşdirilməsi ilə təyin edilir (məs, 5 %+1000 kq–a görə 15$). Hazırda əmtəə nomenklaturasında kombinə edilmiş rüsumlar mövcud deyil.

Malların gömrük rüsumları beynəlxalq sistemə uyğun olaraq hazırlanmış və 10 mindən artıq malı əhatə edən xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturunda (XİF ƏN) öz əksini tapmışdır. Harmonik sistem (HS) adlandırılan əmtəə nomenklaturasında malların gömrük rüsumu həmin mal üçün verilmiş kod əsasında təyin edilir. XİF ƏN kodu 10 rəqəmli olmaqla özündə aşağıdakıları əks etdirir (konkret malın timsalında):

20 – qrup (tərəvəzlərin, meyvələrin, qoz-fındığın və ya bitkilərin digər hissələrinin emal məhsulları);
2009 - mal mövqeyi (Meyvə şirələri (üzüm şirəsi daxil olmaqla) və tərəvəz şirələri, qıcqırdılmamış və tərkibində spirt əlavəsi olmayan, şəkər və ya digər şirinləşdirici maddələr əlavə edilməklə və ya edilməməklə);
1009 80 – yarım mövqe (digər tərəvəz və ya meyvə şirələri);
1009 80 71 – alt yarım mövqe
1009 80 71 00 - malın adı (albalı və ya gilas şirəsi);

Qeyd! (Bəzi mallar idxal zamanı gömrük rüsumundan azad edilir ki, bu mallar Nazirlər Kabinetin 1998-ci il 91 saylı qərarı ilə müəyyənləşdirilir.

İxrac olunan malların əksəriyyəti üçün bütün dünya ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da ixrac gömrük rüsumları nəzərdə tutulmayıb. Lakin, ölkədə mövcud olan xammalın ölkə daxilində istifadə olunmasını stimullaşdırmaq məqsədilə qara və əlvan metal qırıntıları və tullantıları üçün ixrac gömrük rüsumları nəzərdə tutulmuşdur. Spesifik növ olmaqla müəyyənləşdirilən bu rüsumlar Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 80 saylı qərarı ilə təsdiqlənmişdir ki, onlarında miqdarı 1000 kq qara və əlvan metal üçün 5-7$. Ancaq Prezidentin 2001-ci il 457 nömrəli Fərmanı ilə qara və əlvan metal qırıntılarının və tullantılarının ixracı qadağa olunduğundan bu rüsumların tətbiqi mümkün olmur.

• Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV). İdxal və ixrac olunan mallardan ƏDV tutulur. Hazırda ƏDV-nin dərəcəsi 18 %-dir. ƏDV-nin tutulması üçün baza kimi malın gömrük dəyəri, gömrük rüsumu, yığımı və digər ödənişlərin məcmusu götürülür, yəni ƏDV həmin məbləğlərin cəminin 18 %-i olaraq tutulur. Məsələn, 1000 manat gömrük dəyəri olan malın rüsumu 10 % olduqda, eləcədə 10 manat yığım tutulduqda ƏDV aşağıdakı kimi hesablanır:

Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 11 saylı Qərarına və Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsinə əsasən bəzi məhsullar idxal olunan zaman ƏDV-dən azad edilib.

• Gömrük rəsmiləşdirilməsinə görə alınan yığımlar. Nazirlər Kabinetinin 80 saylı qərarına əsasən idxal-ixrac olunan mallar gömrük rəsmiləşdirilməsindən (malın müəyyən rejimdə sərhəddən keçirilməsi üçün zəruri sənədlər təqdim edilməsi və gömrük orqanları tərəfindən baxılaraq icazə verilməsi) keçərkən rəsmiləşdirmə xidmətinin müqabilində yığım tutulur. Yığımların miqdarı aşağıdakı kimidir

Aşağıdakı hallarda, mallar və nəqliyyat vasitələri Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhəddini keçərkən gömrük yığımına cəlb olunmurlar:

• Qrant haqqında müqaviləyə (qərara) əsasən qrant kimi alınan maddi yardımlar
• Humanitar yardımlar;
• Texniki yardımlar;
• Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən diplomatik nümayəndəliklərin rəsmi və onların heyət üzvlərinin şəxsi istifadəsi üçün keçirilən mallar və nəqliyyat vasitələri;
• Elektrik enerjisinin qarşılıqlı ötürülməsi;
• Fiziki şəxslər tərəfindən istehsal və kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan ümumi dəyəri 1000 ABŞ dollarına ekvivalent və ya çəkisi 50 kq-dan artıq olmayan mallar;
• İstehsal və kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan, beynəlxalq poçt göndərişlərində ümumi dəyəri 200 ABŞ dollarına ekvivalent və ya çəkisi 20 kq-dan artıq olmayan mallar;
• Qeyri-rezident fiziki şəxslər (şəxsiyyəti təsdiq edən sənəddə iki təqvim ilindən yuxarı xarici ölkədə yaşadığı barədə müvafiq qeydlər olduqda) daimi yaşayış məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasından keçib gedərkən 20.000 ABŞ dollarına ekvivalent dəyər həcmində ailə üçün zəruri olan məişət əşyalarını gömrük sərhədindən keçərək, gömrük orqanlarına bəyan etməklə, müşayiət olunan baqajla və ya müşayiət olunmayan baqajla gətirilməsi (aparılması);
• Zəruri ehtiyacların ödənilməsi üçün şəxsi əşyalar, gömrük qaydalarına əməl etməklə, müvəqqəti olaraq gətirilməsi (aparılması);
• Açılmış vərəsəlik hüququ əsasında əldə edilmiş malların (gətirilməsi və aparılması qadağan edilmiş mallardan başqa) Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilməsi

Azərbaycanda əksər hallarda ixrac zamanı malın gömrük dəyəri kimi faktura dəyəri götürülür.

Gömrük qiymətləndirilməsi. İdxal və ixrac olunan mallardan gömrük rüsumları tutmaq məqsədilə malın gömrük dəyərini təyin edirlər. Çünki, malın gömrük dəyəri onun idxalçı ilə ixracatçı arasında bağlanmış müqavilədə göstərilən faktura dəyərindən əlavə, malın daşınmasına, sığortasına, saxlanmasına, bir sözlə malın alıcıya gəlib çatmasına qədər ortaya çıxan bütün xərclər də daxil olmaqla müəyyənləşdirilir. Məsələn, malın idxalı zamanı onun faktura dəyəri 10.000 AZN olduğu halda, gömrük dəyəri 11000 AZN ola bilər və rüsum da bu məbləğdən tutulur. Qanunvericiliyə əsasən malın gömrük dəyərini mal gətirən gömrük dəyəri bəyannaməsini doldurmaqla gömrük orqanlarına göstərir. Ancaq bəyannaməçi tərəfindən bəyan edilmiş malın gömrük dəyərinin təyin edilməsinin düzgünlüyünü təsdiq edən məlumat yoxdursa, yaxud deklarantın təqdim etdiyi sənədlərin düzgün olmadığına əsas varsa, bu zaman sərhəd gömrük orqanı onda olan məlumatlar (o cümlədən eyni və eynicinsli malların qiyməti barədə məlumatlar) əsasında gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi üsullarını ardıcıl tətbiq edərək, bəyan edilmiş malın gömrük dəyərini təyin etmək üçün gömrük qiymətləndirməsi aparır.

İxrac olunan malların gömrük dəyəri onların alqı-satqı müqaviləsində bağlanmış ödənilmiş və ya ödənilməli olan faktura dəyəri ilə eynidir. Çünki, ixrac zamanı hələ digər xərclər yaranmadığından və ümumiyyətlə, əksər hallarda mallardan ixrac rüsumu tutulmadığından faktura dəyəri gömrük dəyəri kimi götürülür. Ancaq buna baxmayaraq, ixrac zamanı faktiki dəyərdə digər xərclərin (komissiyon, broker, qablaşdırma və s. xərclər) də nəzərə alınması qanunvericilikdə əks olunub.

Gömrük Tarifi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanuna əsasən malların gömrük dəyəri aşağıdakı üsullardan biri ilə təyin edilir:

• Sövdələşmə qiyməti üsulu. Sövdələşmə qiyməti üsuluna əsasən malın gömrük dəyəri həmin malın ixrac olunması üçün satılarkən faktiki ödənilmiş və ya ödənilməli olan sövdələşmə qiyməti əsasında müəyyən edilir. Ancaq alıcı ilə satıcı arasında razılaşdırılmış qiymətə aşağıdakılar da əlavə olunur

1. Nəqliyyat xərcləri
2. Yükləmə, boşaltma və saxlama xərcləri
3. Sığorta xərcləri
4. Alıcının çəkdiyi xərclər
5. Təkrar satışdan əldə edilən gəlir
6. Qablaşdırma xərcləri və s.

Bu üsul dünyada və eləcədə Azərbaycanda ən geniş tətbiq edilən üsuldur. Ancaq bu üsulun tətbiqi mümkün olmadıqda ardıcıl olaraq digər üsullar tətbi olunur.

• Eyni malların sövdələşmə qiyməti üsulu. Bu üsuldan istifadə olunduqda malın gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi üçün eyni malların sövdələşmə qiyməti əsas götürülür. Eyni mallar dedikdə, qiymətləndirilən mallarla hər cəhətdən (fiziki xüsusiyyətləri, keyfiyyəti və bazardakı nüfuzu daxil) eyni olan mallar başa düşülür. Eyni malların sövdələşmə qiyməti gömrük dəyərini müəyyən etmək üçün o vaxt əsas götürülür ki, bu mallar

1. Azərbaycan Respublikasına ixrac üçün satılsın;
2. Qiymətləndirilən malların idxalı ilə eyni və ya təxminən eyni bir vaxtda gətirilsin;
3. Qiymətləndirilən mallarla eyni kommersiya səviyyəsində və təxminən eyni miqdarda satılsın;

Aşağıdakı hallarda isə bu üsul tətbiq edilə bilməz:

1. Qiymətləndirilən və müqayisə edilən mallar eyni bir ölkədə istehsal edilməyibsə;
2. Həmin mallar eyni istehsalçı tərəfindən deyil, digər şəxs tərəfindən hazırlanıbsa;
3. Malların layihələri, dizaynları, eskizləri, çertyojları Azərbaycan Respublikasında hazırlanıbsa;

• Eyni cinsli malların sövdələşmə qiyməti üsulu. Eynicinsli mallar dedikdə, bütün xüsusiyyətlərinə görə eyni olmasa da, onlara qiymətləndirilən mallarla eyni funksiyaları yerinə yetirmək imkanı verən oxşar xüsusiyyətlərə və tərkib materiallara malik olan və kommersiya baxımından bir-birini əvəz edə bilən mallar başa düşülür. Malların eynicinsli olması onların keyfiyyətinə, əmtəə nişanının olmasına və bazardakı nüfuzuna görə müəyyən edilir.
• Dəyərin çıxılması üsulu. Dəyərin çıxılması üsulu ilə gömrük dəyəri müəyyən edilən eyni və ya eynicinsli mallar Azərbaycan Respublikasının ərazisində öz ilkin vəziyyəti dəyişdirilmədən satıldıqda tətbiq olunur. Dəyərin çıxılması üsulu ilə malın gömrük dəyərini müəyyən etmək üçün mal vahidinin o qiyməti əsas götürülür ki, bu qiymətlə qiymətləndirilən mal eyni və ya təxminən eyni tarixdə Azərbaycan Respublikası ərazisində qiymətləndirilən idxal edilmiş mallarla satıcı ilə əlaqəli olmayan sövdələşmə iştirakçısına satılsın.
• Dəyərin toplanması üsulu. Bu üsul üçün aşağıdakıların toplanması yolu ilə hesablanmış qiyməti əsas götürülür:

1. idxal edilən malların hazırlanmasında istifadə olunan materiallara, həmin malların istehsalına və ya digər emalına çəkilən xərclər və ya bunların dəyəri;
2. Nəqliyyat, yüklənmə yerinədək sığorta xərcləri və dəyərləri və sairə
3. Azərbaycan Respublikasına ixrac etmək məqsədi ilə ixrac ölkəsində istehsalçılar tərəfindən hazırlanan və qiymətləndirilən mallarla eyni sinif və ya növdən olan malların satışı zamanı adətən nəzərə alınan mənfəətə və ümumi xərclərə bərabər mənfəət və ümumi xərclərin həcmi;

• Ehtiyat üsulu. Yuxarıda qeyd edilən üsulların tətbiq edilməsi mümkün olmadıqda ÜTT-nin QATT Sazişinin prinsiplərinə uyğun olaraq digər vasitələrdən istifadə edərək malın gömrük dəyəri təyin olunur ki, buna da ehtiyat üsulu deyilir

Malın mənşə ölkəsinin təyin olunması

İdxal-ixrac olunan mallara müxtəlif stimullaşdırıcı və məhdudlaşdırıcı tədbirlərin tətbiq edilməsi üçün malın hansı ölkəyə məxsus olmasını təyin etmək zəruridir. Bu məqsədlə də malın mənşə ölkəsi təyin edilir. Ümumiyyətlə malların mənşə ölkəsi təyin edilməsi aşağıdakı məqsədlər üçün həyata keçirilir:

1. Mallara aşağıdakı tarif preferensiyaların tətbiq edilməsi üçün: ikitərəfli və çoxtərəfli sazişlərə əsasən malların idxal rüsumundan azad edilməsi və ya güzəştlərin tətbiqi; GSP və GSP + proqramları çərçivəsində inkişaf etmiş ölkələrə idxal və s.
2. Mallara aşağıdakı məhdudiyyətlərin tətbiqi üçün: kvotaların tətbiqi; tarif kvotalarının tətbiqi; qadağaların tətbiqi; qoruyucu tədbirlərin, anti-dempinq və mühafizə rüsumlarının tətbiqi və s.

Qanunvericiliyə əsasən malın mənşəyi o ölkə hesab olunur ki, mal ya tamamilə həmin ölkədə istehsal olunsun və ya müəyyən olunan meyarlar əsasında kifayət qədər yenidən emala məruz qalsın. Bir ölkədə tam istehsal olunmuş mallara aşağıdakılar aid edilir

• Onun ərazisində və ya məhəlli sularında, yaxud qitə şelfində və dənizin təkində çıxarılan
• faydalı qazıntılar (əgər ölkənin bu dəniz təkini istismar etməyə müstəsna hüququ varsa)
• orada doğulub və bəslənilmiş heyvanlar;
• həmin ölkədə bəslənilmiş heyvanlardan alınmış məhsullar;
• orada istehsal edilmiş ovçuluq, balıqçılıq və dəniz vətəgəsi məhsulları;
• dünya okeanında həmin ölkənin gəmiləri ilə və ya onun icarəyə (fraxta) götürdüyü gəmilərlə ovlanmış və istehsal edilmiş dəniz vətəgəsi məhsulları;
• həmin ölkədəki istehsalın və başqa əməliyyatların nəticəsi olan təkrar xammal və tullantılar;
• həmin ölkəyə məxsus olan və ya onun icarəyə götürdüyü kosmik gəmilər vasitəsilə açıq kosmosda alınmış yüksək texnologiya məhsulları;

Azərbaycanda malların mənşə ölkəsinin təyini və mənşə sertifikatının verilməsi fəaliyyətini qeyd edilən prinsiplər əsasında İstehlak Bazarına Dövlət Nəzarəti Xidməti həyata keçirir.

Əgər malın istehsalında iki və daha çox ölkə iştirak edirsə, malın mənşə ölkəsi kifayət qədər emal meyarına uyğun olaraq müəyyən olunur. Müəyyən bir ölkədə malların kifayət qədər emalının meyarları aşağıdakılardır

• emal nəticəsində əmtəə nomenklaturasında hər hansı birinci dörd rəqəm səviyyəsində mal mövqeyinin (malın təsnifat kodunun) dəyişməsi;
• malın müəyyən ölkə mənşəli hesab olunması üçün kifayət edən və ya etməyən istehsal-texnoloji əməliyyatların yerinə yetirilməsi;
• advalor pay qaydası - istifadə olunmuş materialların dəyərinin və ya əlavə dəyərin göndərilən malın qiymətinin faizlə müəyyən edilmiş həddə çatması ilə əlaqədar malın dəyərinin dəyişməsi;

Deməli, Azərbaycana gətirilərək burada emal olunan mallar o halda Azərbaycan mənşəli hesab olunacaq ki, ya həmin malın əmtəə nomenklaturasındakı ilk 4 rəqəm səviyyəsində (məsələn, təzə pomidor gətirilərkən mal mövqeyi 07 02 olduğu halda ondan hazırlanan tomatın mal mövqeyi 20 02–dir ki, bu malın mənşəsinin dəyişməsi deməkdir) dəyişiklik olsun, ya da malın gətirilməsi zamanı mövcud olan dəyərinin üzərinə onun emalı nəticəsində 50 %-dən çox dəyər gəlsin (məsələn, 1000 manatlıq gətirilən xammalın emalı nəticəsində onun dəyəri 1550 manata yüksəlsin). Hazırda malın üzərinə gələn dəyər, advalor pay kimi 50% +1 müəyyənləşdirib. Yəni, malın üzərinə bu qədər əlavə dəyər gəldikdə Azərbaycan mənşəli hesab olunur.

Mənşə ölkəsi təyin edilmiş mallara mənşə sertifikatı verilir ki, gömrük orqanları bu sertifikat əsasında mala müvafiq idxal rüsumunu və digər tədbirləri tətbiq edirlər

Malın ixraca hazırlıq və ixrac mərhələləri

İxraca hazırlıq mərhələsində aşağıdakı işlər yerinə yetirilir: müqavilə əsasında məhsula sifarişin alınması və istehsalı; ixrac üçün tələb olunan sənədlərin və sertifikatların əldə edilməsi; ixracla bağlı digər hazırlıq işlərinin yerinə yetirilməsi.

Malların ixracı zamanı qeyd olunan sənədlər əldə olunmalı və gömrük orqanlarına təqdim olunmalıdır: hüquqi şəxsin Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən müəyyən edilmiş kodu, xarici şəxslərlə bağlanmış müqavilə, ixrac olunan malların mənşəyi haqqında sənədlər, ixrac olunan malların haqqının qabaqcadan ödənilməsi və ya akkreditiv açılması barədə müvəkkil bankın sənədi, bu Qaydalarda nəzərdə tutulan hallarda Nazirlər Kabinetinin sərəncamı və ya İqtisadiyyat Nazirliyinin müsbət rəyi, gömrük yük bəyannaməsi, Azərbaycan Respublikasından Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən yeyinti məhsullarına keyfiyyət sertifikatı.

Qanunvericiliyə əsasən Azərbaycandan malların ixracı yalnız onların dəyərinin ixracatçıya qabaqcadan ödənilməsi və ödəmə ilə bağlı sənədin təqdim olunması, yaxud geri çağırılmayan akkreditiv açılması və ya birinci dərəcəli bankların zəmanəti olduqda icazə verilir. Buna görə gömrük orqanına 3 haldan (nağd ödəniş, akkreditiv və bankın zəmanəti) biri haqqında müvafiq sənəd təqdim edilməlidir. Birinci dərəcəli bankların zəmanəti beynəlxalq kredit reytinqi agentliklərinin məlumatına əsasən Milli Bank tərəfindən birinci dərəcəli təyin edilmiş bank tərəfindən verilir.

Sertifikatların sayı ixrac edilən ölkədən və məhsulun növündən asılı olaraq dəyişir. Ümumilikdə, ixracla bağlı aşağıdakı sertifikatların əldə edilməsi lazımdır

• Mənşə sertifikatı
• Keyfiyyət sertifikatı
• Baytarlıq şəhadətnaməsi
• Gigiyenik sertifikat
• Fitosanitar sertifikat
• Uyğunluq sertifikatı

Yuxarıdakı cədvəldən göründüyü kimi, ixrac üçün mənşə və keyfiyyət sertifikatına qədər digər sertifikatlar (məhsulun növündən asılı olaraq baytarlıq, fitosanitar, gigiyenik və uyğunluq) da alınmalıdır. Sertifikatların alınması üçün tələb olunan sənədlər və sertifikatlaşdırma prosesləri haqqında "Sertifikatlaşdırma və Qablaşdırma" bölməsində geniş məlumat verilmişdir.

Yuxarıda qeyd olunan sənədlərlə yanaşı malların avtomobil nəqliyyatı ilə ixracı zamanı aşağıdakı sənədlərin də gömrük orqanlarına təqdim olunması lazımdır:

Yuxarıda qeyd olunan sənədlərin əldə edilməsi ilə yanaşı, ixraca hazırlıq mərhələsində ixracatçı malları birbaşa özü və ya gömrük brokeri vasitəsilə ixrac edəcəyini dəqiqləşdirməlidir. Gömrük brokerinin fəaliyyəti, onun təmsil etdiyi şəxsin tapşırığı ilə və onun hesabına öz adından malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi əməliyyatlarının həyata keçirilməsindən və gömrük işi sahəsində digər vasitəçilik funksiyalarının yerinə yetirilməsindən ibarətdir. Gömrük brokerləri aşağıdakı fəaliyyətlərlə məşğul olurlar:

• mal və nəqliyyat vasitələrinin bəyan edilməsi;
• Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarına sənədlərin və gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün zəruri olan əlavə məlumatların təqdim edilməsi
• bəyan edilən malların və nəqliyyat vasitələrinin təqdim edilməsi;
• gömrük ödənişlərinin və bəyan edilən mallar və nəqliyyat vasitələrinə aid digər ödənişlərin ödənilməsinin təmin edilməsi;
• Malın gömrük sərhəddindən keçirilməsi, daşınması və çatıdırlması;
• bəyan edilən mallar və nəqliyyat vasitələri barəsində səlahiyyətlərə malik olan şəxs qismində gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti üçün zəruri olan digər işlərin yerinə yetirilməsi;

Gömrük brokerlərinin fəaliyyəti ilə bağlı müddəalar Gömrük Məcəlləsinin 155-161-ci maddələrində, eləcədə Nazirlər Kabinetinin 1998-ci il 101 saylı "Gömrük brokeri haqqında Əsasnamə" adlı Qərarında öz əksini tapmışdır.

Gömrük nəzarəti. Malların gömrük sərhəddindən keçirilməsi zamanı onların tələb olunan sənədlərə məxsus olması, sənədlərdə göstərilən formada malların yerləşdirildiyini və tələblərə uyğun olduğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə mallar gömrük rəsmiləşdirilməsindən sonra gömrük nəzarətindən keçirilir.

Gömrük nəzarəti zamanı əsas fəaliyyətlərə malların yük bəyannaməsində göstərildiyi kimi yüklənməsi, yüklənmiş mallara baxışın keçirilməsi, nəqliyyat vasitələrinin xüsusi nəzarət aparatlarından keçirilməsi, onlardan hər hansı şübhələr ortaya çıxdıqda malların boşaldılması, aktlaşdırılması, malın gömrük məntəqələrindən keçirilməsi və s. daxildir.

Malın çatdırılma şərtləri – INCOTERMS

INCOTERMS - məhsulların satışı və çatdırılması üzrə imzalanan xarici və yerli müqavilələr çərçivəsində tərəflərin müvafiq öhdəlikləri, o cümlədən xərc və risklərin müəyyənləşdirilməsi ilə əlaqədar qəbul olunmuş beynəlxalq satandartlardan ibarətdir. Bu qaydalar məhsulun satıcıdan alıcıya çatdırılması zamanı qeyd olunan məsələlər üzrə tərəflər arasındakı münasibətləri tənzimləyir. BMT-nin Beynəlxalq Ticarət Qanunu üzrə Komissiyası (UNCITRAL) INCOTERMS-in qaydalarını qlobal standart kimi tanımışdır. INCOTERMS-in imkanları alqı-satqı müqaviləsi bağlamış tərəflərin malın göndərilməsinə dair hüquq və vəzifələri ilə məhdudlaşır. Beynəlxalq Ticarət Palatası INCOTERMS kommersiya şərtlərinə 2011-ci il 1 yanvar tarixindən etibarən tətbiq olunan bəzi dəyişikliklər etmişdir. INCOTERMS 2010-də nəzərəçarpan dəyişiklik yüklərin çatdırılma şərtlərinin sayının 13-dən 11-qədər azladılması ilə bağlıdır. Belə ki, INCOTERMS 2010 əsasında beynəlxalq daşımalarda istifadə olunan DAF, DES, DEQ və DDU ləğv edilmiş, əvəzində iki yeni çatdırılma şərti - DAT və DAP əlavə edilmişdir. Yeni qaydalar, hal-hazırda beynəlxalq ticarətdə mühüm rol oynayan yüklərin təhlükəsizliyi və məlumatların kompyuter vasitəsilə mübadiləsinin əhəmiyyətini ön plana çəkir.

Qeyd: INCOTERMS qaydaları müqavilə demək deyil. Bu qaydalar hüquqi baxımdan ölkədaxili müvafiq qanunlardan üstün deyil və mülkiyyət hüququnun ötürülməsi, ödəniləcək məbləğ, valyuta və ya kredit şərtlərini tənzimləmir.